Rewaloryzacja zabytkowego cmentarza ewangelickiego w Kamieńcu

Rewaloryzacja zabytkowego cmentarza ewangelickiego w Kamieńcu to największy dotychczasowy projekt realizowany przez stowarzyszenie „Galea” w latach 2017-2019. Dzięki zaangażowaniu wielu osób stara, zapomniana nekropolia zyskała nowy blask stając się żywym świadectwem historii regionu.

 

Historia cmentarza

 

            Do dnia dzisiejszego nie udało się odnaleźć jakiekolwiek dokumentacji dotyczącej cmentarza ewangelickiego w Kamieńcu. Nekropolia najprawdopodobniej została założona w połowie XIX wieku. Cmentarz zlokalizowany jest na terenie leśnym, po prawej stronie drogi wojewódzkiej W515 w odległości około 800 metrów od Kamieńca w stronę Starego Dzierzgonia. Nekropolia na rzucie kwadratu pierwotnie zajmowała powierzchnię jednego hektara. Na cmentarz prowadzi charakterystyczna brama wykonana z żółtej cegły, z tego samego materiału wybudowano także cmentarną kaplicę. W latach 90-tych ubiegłego wieku obiekt został wpisany do Wojewódzkiej Ewidencji Zabytków. Podczas zakładania tzw. „Karty Cmentarza” stwierdzono na nim około dwustu nagrobków, z czego najstarszy pochodził z 1870 roku. W tym też okresie miały miejsce tzw. prace adaptacyjne.

 

 

Rewaloryzacja zabytkowej nekropolii

 

            Przez blisko trzydzieści lat zabytkowy cmentarz ewangelicki w Kamieńcu pozostawał zapomniany. Coraz mniej osób wiedziało, że las znajdujący się tuż za ogrodzeniem obecnego cmentarza parafialnego to dawny cmentarz, na którym znajdują się dziesiątki nagrobków i mogił. Tak było, aż do 2017 roku kiedy w Suszu powstało Stowarzyszenie „Galea”, którego członkowie postanowili przywrócić pamięć o historycznej nekropolii. W tym celu organizacja nawiązała współpracę z Parafią pw. Matki Boskiej Królowej Świata w Kamieńcu, która jest właścicielem działki, na której znajduje się opisywany cmentarz. 

 

 

Przez trzy lata stowarzyszenie „Galea” prowadziło prace rewaloryzacyjne zabytkowego cmentarza ewangelickiego w Kamieńcu, w których w sumie wzięło udział aż pięćdziesięciu wolontariuszy. Wykonywane prace miały charakter kompleksowy i były związane zarówno z uporządkowaniem terenu cmentarza, jak również odnowieniem samych nagrobków i mogił. W pierwszej kolejności wycięto dziko rosnące drzewa i krzewy, usunięto chwasty a ostatecznie oczyszczono nagrobki oraz poprawiono ich ustawienie. W latach 2017 – 2019 przeprowadzono 10 akcji porządkowych podczas których wolontariusze wypracowali blisko 1000 godzin. Istotne jest także to, że prace rewaloryzacyjne były prowadzone w uzgodnieniu z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków a  merytorycznej pomocy udzielał stowarzyszeniu Łukasz Szczepański z Iławy.

 

 

Rewaloryzacja jako realizacja zadania publicznego

 

            W 2019 roku stowarzyszenie złożyło swój wniosek w konkursie Gminy Susz na realizację zadania publicznego w zakresie działalności na rzecz kultury, sztuki i ochrony dóbr kultury i dziedzictwa narodowego. Pomimo tego, że stowarzyszenie po raz pierwszy postanowiło zrealizować zadanie publiczne to przedstawiony program pt. „Rewitalizacja Zabytkowego Cmentarza Ewangelickiego w Kamieńcu” uzyskał wysoką ocenę i udało się uzyskać dotację w kwocie 4.000zł. Dzięki uzyskanej dotacji udało się wykonać dodatkowe prace restauratorskie przy niektórych nagrobkach, sporządzić w pełni profesjonalny plan cmentarza. Ponadto opracowano, wykonano i ustawiono tablicę informacyjną. Efektem realizacji zadania publicznego jest także obszerne sprawozdanie z prowadzonych prac rewaloryzacyjnych, które w sposób szczegółowy opisuje wykonane prace, ale przede wszystkim dokumentuje stan nekropolii i znajdującej się na  niej nagrobków.

 

 

Renowacja pomnika dla poległych w I wojnie światowej

 

W 2010 roku na terenie leśnym w pobliżu cmentarza został odnaleziony uszkodzony pomnik ufundowany w 1921 roku przez ówczesnego właściciela majątku w Kamieńcu poległym podczas I wojny światowej.  Pomimo tego, że pomnik posiadał dużą wartość historyczną to od chwili jego odnalezienie nic z nim nie robiono. W 2018 roku stowarzyszenie „Galea” przedstawiło wojewódzkiemu konserwatorowi zabytków plan odrestaurowania pomnika i jego ponownego ustawienia na terenie cmentarza ewangelickiego. Prace restauratorskie prowadzone były w siedzibie stowarzyszenia przez dwa miesiące i wykonane zostały przez Sebastiana Zielińskiego. Ponownego ustawienia odrestaurowanego pomnika dokonano w październiku 2018 roku. Wcześniej w planowanym miejscu jego ustawienia przeprowadzono badania archeologiczne pod kierownictwem mgr Łukasza Szczepańskiego adiunkta Muzeum w Ostródzie, które wykluczyły istnienie we wskazanym miejscu mogił. Tłumaczenia napisów z pomnika dokonał Kazimierz Madela. Przy odrestaurowanym pomniku ustawiono tablicę informacyjną.

 

 

Podsumowanie projektu

 

            Projekt rewaloryzacji zabytkowego cmentarza ewangelickiego w Kamieńcu przeprowadzony przez Stowarzyszenie Historyczno-Badawcze „Galea” można uznać jako projekt modelowy. Członkowie stowarzyszenia pokazali w jaki sposób poprzez realizację swojej pasji można i należy zadbać o ważne regionalne zabytki. Opisywany projekt można uznać za modelowy nie tylko z powodu przeprowadzonych prac porządkowych, ale przede wszystkim dlatego, że poza nimi wykonano także szereg innych zadań mających na celu zachowanie tego zabytkowego obiektu. Organizacja pokazał również, w jaki sposób można pozyskać środki finansowe na tego typu przedsięwzięcia. Owocem przeprowadzonych prac rewaloryzacyjnych bez wątpliwości jest podniesienie walorów zabytkowych cmentarza, ale także walorów historycznych i turystycznych naszego regionu.

 

 

Stowarzyszenie Historyczno-Badawcze „Gala” składa serdeczne podziękowania dla wszystkich osób, firm, organizacji oraz instytucji, które wsparły realizację projektu rewaloryzacji zabytkowego cmentarza ewangelickiego w Kamieńcu w latach 2017-2019.